Siegfried: Een Zwarte Idylle - Harry Mulisch (2001)

Sterk boek van Mulisch, waarin hij duidelijk laat zien wat hij allemaal wel niet weet. ik begrijp dat sommigen zich daar aan ergeren, maar ik mag wel mensen met zelfkennis, en vooral als ze dat uitdragen en weten dat anderen weten dat hij dat doet. Mart Smeets is ook zo een iemand, en die adoreer ik toch wel.
Een sterk plot, dat verrassend simpel is. Een hoofdpersoon die toch wel veel vergelijkingen heeft met Mulisch (Vrouw, vriendin, leeftijd, zijn grote werk dat hij nog overal kon bespreken, en zijn filosofische gedachten). En dat is geen toeval.
In het boek wil Herter Hitler in zijn meest extreme vorm tonen. dat is dus de zoon, extremer kan niet, maar het is in feite ook Mulisch die het wil, en hij doet het werkelijk, getuige de uitgifte van het boek.
Naast het plot is er meer sterks. Goed geschreven. het is geen Jip en Janneke taal, maar wel prima te volgen. Als hij al niet te volgen is, dan komt dat door de ideeën, maar misschien moet dat ook wel. Herter is soms niet te volgen, Mulisch dus ook niet (of omgekeerd natuurlijk). De theorie over het verband tussen de aftakeling van Nietzsche en de verwekking van Hitler is typisch Mulisch. In de Ontdekking van de Hemel had hij ook vele, soms vergezochte, theorieën, maar wel geloofwaardig neergezet. En zeer interessant.
Wel is het boek een tussendoortje lijkt het. Er had nog best wat meer filosofisch gene4uzel bijgemogen, of symboliek, of meer verhaal. Maar zeker een goed boek. 4*

Tegenstrijdige gevoelens bij dit boek. Met het schaamrood op de kaken is dit mijn eerste Mulisch die ik werkelijk uitgelezen heb (mijn stem bij De ontdekking van de hemel toch maar verwijderd), maar ik heb denk ik hiermee geen goed beeld van hem als schrijver gekregen. Het is een intrigerend verhaal, een pageturner, en af en toe verbluffend, maar overtuigen als literaire hoogvlieger doet het allerminst.

Niet dat Mulisch het niet probeert overigens. Het concept is vooral leuk bedacht en het is een belangrijke vraag die Herter zich stelt: om hem te kunnen begrijpen doet hij een gedachte-experiment door Hitler in een extreme en confronterende situatie te plaatsen, dat erin uitmondt dat Siegfried zelf het boek wordt dat Herter voor ogen heeft. Inhoudelijk vind ik het verhaal van de Falks ook werkelijk boeien en zijn ook de dagboekfragmenten van Eva Braun fascinerend, bloedstollend zelfs, maar het is wellicht de 'bedachtheid' ervan die me enigszins tegenstaat. Je ziet Mulisch met dit boek als het ware een platform zoeken om bepaalde ideeën kwijt te kunnen, ideeën die overigens allerminst nieuw zijn. Vooral de vergelijking van Hitler met Nietzsche en het plaatsen van eerstgenoemde onder een zo extreme noemer als het eeuwige niets is volgens mij wel vaker en vooral eerder gebeurd; in feite hebben Adorno met zijn analyse van de Holocaust en ook Hannah Arendt de afschrikwekkendheid van Hitler al proberen te verwoorden.
Wat me wel boeide en me voor het eerst opviel was de gedachte (misschien ook niet nieuw maar dat weet ik niet) dat Hitler de joden zo verafschuwde omdat zij hadden bereikt wat hij zelf zo angstvallig nastreefde: raszuiverheid en werelddominantie.

In elk geval komen de passages met deze ideeën wat uit de lucht gevallen en is het boek wellicht te kort om het een mooie plaats te geven. Veel van de theorieën en plotontwikkelingen hadden wat mij betreft veel meer uitgewerkt mogen worden; zelfs het gesprek met de Falks viel uiteindelijk kort. En misschien komt het omdat het zo van alle kanten op me af wordt gevuurd, als zou Mulisch zelf zo aanwezig zijn in het boek en zijn kennis zo graag tentoon willen spreiden, maar het viel er inderdaad gemakkelijk in te ontdekken.

Wellicht later nog meer van Mulisch, maar er zijn nog genoeg andere grote Nederlandse schrijvers om eens te proberen.

Ten eerste wil ik zeggen dat de raamvertellingen in het verhaal goed uitgewerkt zijn. Het verhaal dat Falk en zijn vrouw vertellen, is zeer goed geschreven. De emoties die door het tragische verhaal worden opgeroepen, zijn goed beschreven.

Ten tweede is het filosofische einddeel, eigenlijk het eindoordeel, zeer goed. De mate van werkelijkheid weet ik niet precies - navragen wil ook niet meer, aangezien Mulisch dood is. Ik kan me best indenken dat Mulisch dit niet bedenkt, maar baseert op bestaande gegevens en filosofische werken.

Door die filosofische vertellingen lijkt het heel werkelijk. Dit verhaal zou zo gebeurd kunnen zijn. Het geheim "Siegfried" is zo menselijk en zo realistisch, maar in zijn geval ook zo onrealistisch.

Ik vind het eerlijk gezegd jammer dat dit niet waar is/kan zijn. Die theorie die Mulisch hier poneert, kan niet ontkracht worden door lezers, die zeggen van "ja, nou, mooi boek, behalve de filosofie." De filosofie maakt het juist geweldig. Ik kan me wel indenken dat sommige lezers het verhaal rondom Herter dan wat zwak vinden, terwijl het echte verhaal over het mysterie Hitler gaat.

Ik kan dit boek iedereen aanraden die geïnteresseerd is in de Tweede Wereldoorlog. Ook al houd je niet van filosofie (dan interesseer je je er maar wel voor), dan kan je dit boek ook lezen. Een ding: het is vele malen beter dan Twee Vrouwen!

4.5*

De beroemde schrijver Rudolf Herter uit Amsterdam die in dit boek de hoofdrol speelt is zó overduidelijk het alter ego, of beter: de schrijver zelf onder andere naam, dat we hier te maken hebben met een werk waarin de auteur zijn eigen verhaal vertelt.
Dat wil zeggen, voor zover het de raamvertelling betreft. Het schrijverschap brengt de gevierde auteur in Wenen waar hij een lezing gaat houden. De auteur koketteert hier met de lichamelijke beperkingen waar de hoofdpersoon na ingrijpende ziekte en door gevorderde leeftijd mee te maken heeft. Herter sleept zich voort, noodgedwongen door het grote succes van zijn meesterwerk De Uitvinding van de Liefde, van TV interview naar signeersessie en wordt met alle egards als Herr Doktor Herter in de Nationalbibliothek aan de Josefsplatz uitgenodigd voor zijn rede. Duidelijk proef ik hier de ironie waarmee Mulisch zijn alter ego laat figureren en lof toezwaait. De grote schrijver op zijn best.
De gezondheidsproblemen van Herter, breed uitgemeten, zijn herkenbaar terug te voeren op de schrijver zelf. En de oplossing die hij in het slothoofdstuk van de raamvertelling aandraagt komt zodoende niet onverwacht. Het is alsof Mulisch zichzelf uit de tijd schrijft.

Maar dan de onverwachte wending als Rudolf Herter na afloop van zijn lezing een ouder echtpaar ontmoet, dat hem iets te vertellen heeft. De raamvertelling kantelt, de focus komt te liggen op het verhaal dat de twee aan hem vertellen, in het decor van hun eenvoudige en bedompte woning in Wenen. De geur van een verborgen verleden, een verpletterend geheim. Herter is verbijsterd en totaal gefascineerd.
Dan volgt de beschrijving van de beklemmende en bizarre sfeer in Berghof op de Obersalzberg, de thuisbasis van Adolf Hitler. Levensecht neergezet, met historische details die je doen voelen wat hier aan de hand was.
Het beste stuk van het boek is nu het filosofische deel waarin de auteur Wagner, Nietzsche en het bestaan van de ‘onpersoon’ de ondenkbare anti-mens Hitler aan elkaar knoopt. In dit stuk komt ook de levenslange worsteling van Mulisch met de oorlog tot een soort van oplossing, met mythologische proporties.
Merkwaardig, maar misschien wel nodig om het verhaal af te maken, zijn de gefingeerde dagboekfragmenten van Eva Braun die daarop volgen. Goed geschreven, maar het realisme van deze scènes heeft een wisselvallig karakter. Eva Braun weet te veel, zo lijkt het en haar geliefde ‘Dolfi’ is hier ineens een mens van vlees en bloed.

Mulisch was een zoon van een collaborerende Hongaars-Oostenrijkse vader en een Duits-Joodse moeder. ‘Need I say more’, zou ik willen zeggen. Het thema oorlog heeft hem altijd beziggehouden. En, misschien niet helemaal overtuigend, heeft hij het onderwerp in deze laatste roman ten grave willen dragen. Voer voor biografen.